مبانی آب وهواشناسی-مولفان دکتر محمدرضا کاویانی،دکتر بهلول علیجانی-انتشارات سمت تهران- 1380

مبانی آب وهواشناسی-مولفان دکتر محمدرضا کاویانی،دکتر بهلول علیجانی-انتشارات سمت تهران- 1380

 

کتاب مبانی آب وهواشناسی مشتمل بر ده فصل است بعلاوه پیوستها ونقشه ها که کمک فراوانی در درک مطالب میکند. این کتاب برای هر مبحثی فصل جداگانه در نظر گرفته است .وسپس فصل‌ها را به صورت جزئی‌تر توضیح داده است.

درفصل اول

ابتدا به تعاریفی از کلیات آب وهوا (اقلیم)وعوامل کنترل کننده آن پرداخته است ونیز عواملی که بر روی آن تاثیر گذار میباشد.سپس سیر تاریخی آن را بطور خلاصه بیان می کند.در این فصل به تقسیمات آب وهواشناسی مانند آب وهواشناسی فیزیکی،دینامیک،سینوپتیک بهمراه توضیحات مختصر اشاره شده است وبعد از آن از نظر مقیاس منطقه مورد مطالعه آب وهواشناسی را به شاخه های بزرگ اقلیم،اقلیم محلی وریز اقلیم تقسیم بندی کرده است.در این فصل شبکه ایستگاههای اقلیمی وسینوپتیک را مهم ترین منبع کسب اطلاعات ودانسته های اقلیمی بشمار آورده است.وهم چنین استفاده از تصاویر ماهواره ای هواشناسی را برای تشخیص وشناخت تیپهای مختلف هوا وارزیابی دقیقتر ویژگیهای اقلیمی مورد استفاده وضروی میداند.

در فصل دوم کتاب با عنوان ترکیب وساختار اتمسفر زمین که درابتدای آن مقدمه ای در مورد ترکیب اتمسفر زمین بیان می شود. لایه های و ترکیبات مختلف جو، ارتفاع و ساختار جو و عناصر هواشناسی از مطالبی هستند که در این فصل پوشش داده می شود. همچنین اجزای تشکیل دهنده ی اتمسفر که شامل گازهای نیتروژن،اکسیژن،آرگون،دی اکسید کربن،ودیگر عناصر را بیان میکندکه هر کدام چه حجمی از اتمسفر زمین را تشکیل میدهندوسپس به توضیح لایه ازن وساختار جو زمین که بر حسب چگونکی روند دما،اختلاف چگالی،تغییرات فشار وتداخل گازهالایه های متفاونی چون تروپوسفر،استراتوسفر،مزوسفر،یونوسفر،اگزوسفرتشکیل می شود در آخر به طور خلاصه تاثیر فعالیت های انسانی بر وضعیت جو مورد بررسی قرار می گیرد.

فصل سوم

:در این فصل آورده شده است که تابش خورشید را منبع اصلی انری سیاره زمین است که عامل اصلی کنترل حیات وآب وهوا در سطح زمین میباشد.انتقال انرژی در به زمین براساس نظریه بولتزمان به دو صورت موجی وذره ای انجام می گیرد.که این انرژی بصورت موج کوتاه به زمین میرسد.تابش خورشیدی ضمن عبور از اتمسفر زمین دستخوش تغییرات کمی وکیفی میشود که یکی از این تغییرات پدیده حذف میباشد که خود به شکلهای گوناگون است وبا نموداری که آورده شده است قابل درک وفهم شده است.وبعد تابش کلی خورشید در سطح زمین رابانقشه ونمودار وشکل به نمایش گذاشته است وهم چنین بیلان انرژی تابشی که بصورت یک شکل خوب پوشش داده شده است.

فصل چهارم

که در مورد دما توضیح داده شده است،مقدار انرژی تابشی خورشید که توسط عوارض سطح زمین جذب وتبدیل به انرژی حرارتی میشود که این انرژی به شکل دما یا حرارات جلوه میکند.در مناطق حاره که در معرض تابش یکسان خورشید قرار دارندبا دمایی بالا میباشد که کمتر دچار نوسان حرارتی میشود در حالای که در عرضهای میانی وبالاتر این نوسانها شدیدتر شده وبه صورت فصلی نمایان میگرددوهم چنین عواملی که در در چگونگی توزیع دما در سطح زمین دخالت دارد به خوبی توضیح وتشریح شده استکه همراه با شکل و نقشه ونمودار می باشد.

فصل پنجم:

در این فصل فشار و ویژگیهای آن توضیح داده شده است وبعدمراکز فشار حرارتی با رسم شکل به نمایش گذاشته شده است.سپس عامل حرکتهای اتمسفری که علت ایجا آنها اختلاف فشار می باشد را بیان کرده است و سپس مفاهیم خطوط همفشار، گرادیان فشار توضیح داده می شود ودر ضمن حرکت افقی هوا را که در اثر عملکرد سه نیروی مهم یعنی نیروی شیب تغییرات فشار،نیروی کوریولیس ونیروی اصطکاک می باشد را توضیح داده است.در قسمت های بعدی این فصل گردش عمومی هوا وتقسیم بندی های آن ومدلهای گردش عمومی هوا مانند گردش عمومی هوا در منطقه حاره،کمربند همگرایی حاره ای وچگونگی ایجاد آن وگردش عمومی هوا در منطقه برون حاره ای ،اصل چرخندگی،بادهای غربی وپراکندگی فشار در سطح زمین وچگونگی ایجاد بادهای محلی وانواع آن مثل نسیم دریا وخشکی ونسیم کوه ودره با رسم شکل تشریح کرده است.

در فصل ششم با عنوان رطوبت به بررسی اثرات تراکم بخار آب می پردازد. در این فصل ابتدا رطوبت توضیح داده شده که حتی در بیابانهای خیلی خشک هم مقداری رطوبت وجود دارد که یعنی در طبیعت هوای خشک وجود ندارد. سپس بعد به بیان توضیح فرآیند انجماد،گرمای نهان،تبخیرو تعرق وعواملی که در آن اثر می گذارد می پردازد.در قسمت های در این فصل فرآیند اشباع وتراکم توضیح داده شده است مه وانواع ابر ها (سیروس، کومولوس و استراتوس و ترکیبات آنها) در این فصل معرفی می شود. در ادامه بعد از معرفی برخی از دلایل ایجاد ابر، علت و ساختار آن مورد بررسی قرار می گیرد.

فصل هفتم

:در این فصل به بررسی بارش واینکه چه زمانی بارش آغاز میگردد وعواملی که در ایجاد آن اثر گذار است می پردازد.یکی از شرایط لازم برای ایجاد بارش عامل صعود می باشدکه عامل صعود خود تحت تاثیر عواملی چون چرخندگی ،همرفت وعامل ناهمواری میباشد وبعد توزیع بارش در سطح زمین را توضیح می دهد به این صورت که چه مناطقی پرباران وچه مناطقی کم باران هستند به بحث انواع بارشها نیز پرداخته شده است مانند بارشهای ابری ،بارشهای مایع ،بارشهای جامد وغیر ابری.....بعد از بررسی وتشریح بارش پدیده خشکی وخشکسالی وضریب های اندازه گیری آن مانند ضریب تورنت ویت آورده شده است البته به ضریب های دیگری هم بطور خلاصه وار اشاره شده است.

فصل هشتم

این کتاب را می توان مهم ترین فصل این کتاب نام برد که ابتدا مفهوم سیستم های سینوپتیک تشریح شده است.به این صورت که سیستمهای سینوپتیک را عموما اغتشاش می نامد دیگر اینکه سیستم ها ممکن است به صورت سیکلون و یا آنتی سیکلون باشد.وسپس شروع به بیان توده هوا وانواع آن وبعد جبهه وانواع آن مانند جبهه قطبی وعلت تشکیل آن ومسیر حرکت هوا در این جبهه و رودباد ودلایل تشکیل آن به توضیح وتشریح پرداخته است.سپس به بیان وتوضیح سیکلون وآنتی سیکلون ومراحل رشد آنها وفرآیندهای سیکلون زایی و مسیر حرکت آنها پرداخته است.

یکی از هدفهای عمده جغرافیا تفکیک مکان به واحدهای نسبتا مستقل است وآن هم بر اساس یک یا چند معیار فرض شده می باشد.ناحیه بندی پدیده ها برحسب مکان در جغرافیا سابقه ای طولانی دارد.در فصل نهم این کتاب به طبقه بندی اقلیم های جهان پرداخته استکه عموما این طبقه بندی به سه طریق ژنیتکی،توصیفی وکاربردی انجام میشود.در پاورقی هایی که در این فصل آمده است برخی از این انواع تقسیم بندی را نام برده واصول تقسیم بندی،مشکلات وپیشرفتهای که در تقسیم بندیهای اقلیمی وجود دارد را توضیح داده و به بررسی آنها پرداخته است.یکی از قسمت های مهم این فصل گسترش نقش آماری در تقسیم بندی های اقلیمی می باشدکه هدف آن به حداکثر رساندن شباهت ها وتفاوتها از هم دیگر می باشد.یکی ازاین روشها،روش تورنت ویت است که ضمن توضیح وتشریح ومراحل کار از طبقه بندی های استرالر وکوپن نام برده وتحلیل شده است.در ادامه مناطق اقلیمی کره زمین را بر اساس طبقه بندی کوپن وهر ناحیه آب وهوایی آن را تبیین وبا کلمات اختصاری به نمایش گذاشته شده است.

در فصل دهم وآخر کتاب به علت تغییرات اقلیمی با توجه به دیرینه اقلیم شناسی وبا کمک گرفتن از شواهد اقلیمی در جستجوی یافتن جواب اینکه اقلیم های گذشته زمین چگونه بوده است وعلل تغییرات آن می باشند،این شواهد اقلیمی گوناگون ومتنوع می باشدمانند شواهد اقلیمی اقلیم های گرم وسرد وشواهد ریزشهای جویی وشواهد چگونگی فشار و باد می باشد.از مباحث دیگر این فصل که بدان توجه شده است مسیر تحولات اقلیم در دوران گذشته زمین است واینکه علت تغییرات اقلیمی زمین بخاطر علل کیهانی و علل زمینی دانسته که در آخر به یک نتیجه گیری رسیده است وسپس به تاثیر پذیری اقلیم از انسان پرداخته است.

نکته:از نکات جالب توجه این کتاب که سبب شده از دیگر کتابهای اقلیم شناسی متمایز باشدگنجاندن پیوست های مفید وقابل استفاده برای دانشجویان وبیان وتشریح وجمع بندی از هر فصل در آخرفصل وقرار دادن عکس و شکل ادوات سنجش واندازه گیری در هوا شناسی به همراه جداول مربوطه و نقشه های جهان نمای دما ،بارش ...بهمراه واژگان انگلیسی به فارسی اقلیمی در این کتاب می باشد.

منبع:http://climatolugy-parsa.mihanblog.com